Ks. Jan Zieja (1897-1991), krypt. Ks. J. Z, pseud. "Wojciech", "Rybak" teolog, kaznodzieja, uczestnik wojny polsko-bolszewickiej i Powstania Warszawskiego, kapelan Szarych Szeregów, BCh i Sztabu Głównego AK, wykładowca WSD w Drohiczynie, sygnatariusz KOR-u.

Ur. 1 III 1897 r. we wsi Osse (Ossa), w parafii Odrzywół, w powiecie opoczyńskim, w ubogiej rodzinie włościańskiej, jako syn Michała (zm. 1907) i Konstancji z d. Kmieciak (1862-1934) Ziejów, zwanych Kazimiercokami. Jego rodzeństwo stanowili: Maria i Roch (zmarli w dzieciństwie) oraz dwaj starsi bracia Władysław i Stanisław (ur. 1887). Czytania i pisania uczyli go w domu rodzinnym w latach 1903-1905 dwaj starsi bracia. Kolejnych lekcji udzielała mu na plebani w Odrzywole (1905-1906) p. Maria Aksamitowska - bratanica miejscowego proboszcza ks. Antoniego Aksamitowskiego (zm. 1919). Od 1906 r. uczęszczał do trzyoddziałowej szkoły początkowej w Lelowie, dzięki staraniom ks. Konstantego Aksamitowskiego - brata proboszcza odrzywolskiego. W latach 1907-1908 został zapisany do polskiego prywatnego gimnazjum gen. Pawła Chrzanowskiego (1846-1914) w Warszawie przy ul. Smolnej. Z racji na wysokie opłaty musiał przerwać naukę. Program kolejnych klas (II i III) poznawał samodzielnie w latach 1908-1910, pobierając korepetycje u studenta Uniwersytetu Warszawskiego. W 1910 roku rozpoczął naukę (od kl. IV) w państwowym Gimnazjum hr. Zygmunta Wielopolskiego (1877-1902) im. Św. Stanisława Kostki, które mieściło się w Warszawie przy ul. Brackiej 18. Ukończył je w 1915 r., otrzymując świadectwo VII klasy. W tym samym roku - powodowany troską o poprawę losu chłopów i ojczyzny - włączył się w działalność Narodowego Związku Chłopskiego, przyjmując nawet stanowisko "wójta" tejże organizacji w powiecie opoczyńskim. Głos powołania kapłańskiego okazał się jednak silniejszy. Pod koniec sierpnia 1915 r. przekroczył on progi Wyższego Seminarium Duchownego w Sandomierzu i został przyjęty na trzeci rok studiów (I teologiczny). Pierwsze święcenia otrzymał wiosną 1918 r. Czekając na dalsze święcenia, z racji na młody wiek, przez cały 1918 r. uczył dzieci p. Krystyny Faszcz w dworze Oblany, w parafii Janowiec. Diakonat przyjął 29 VI 1918 r. w Ostrowcu, a święcenia kapłańskie 5 lipca 1919 r. z rąk ks. Mariana Józefa Ryxa (1853-1930), biskupa sandomierskiego (1910-1930), w jego prywatnej kaplicy w Sandomierzu. Przez kilka miesięcy po święceniach pracował jako wikariusz w parafii Drzewica, gdzie odbywał wcześniej praktykę jako diakon. Tutaj też 12 VII 1919 r. odprawił pierwszą Mszę św. - prymicyjną. Jesienią 1919 r. podjął studia z zakresu teologii w Sekcji Biblijno-Dogmatycznej w Wydziale Teologicznym Uniwersytetu Warszawskiego. W czasie wojny polsko-bolszewickiej zgłosił się jako ochotnik, by pełnić funkcję kapelana Wojska Polskiego. W drugiej połowie sierpnia 1920 r. został przydzielony do 8 Pułku Piechoty Legionów III Dywizji. Idąc z żołnierzami szlakiem bojowym, wziął udział w trzydniowej bitwie w Brzostowicy Wielkiej k. Puszczy Białowieskiej, w której oddziałami bolszewickimi dowodził sam Lew Trocki (1879-1940). W końcu listopada 1920 r. został zdemobilizowany i wrócił na uczelnię. W 1922 r. wyjechał na pięć miesięcy do Rzymu (VI-XI), gdzie uczęszczał na wykłady z zakresu archeologii chrześcijańskiej w Instytucie Biblijnym i Wschodnim. W 1923 r. ukończył studia wyższe i otrzymał absolutorium Uniwersytetu Warszawskiego. W tym samym roku zamieszkał w Laskach k. Warszawy, zostając pierwszym kapelanem tworzącego się Zakładu dla Ociemniałych. Przez kolejne lata pracował jako wikariusz i katecheta w Radomiu (1923-1925), a następnie w Zawichoście (1925-1926). Poszukując drogi doskonałości w dniu 1 IX 1926 r. rozpoczął nowicjat w klasztorze Braci Mniejszych Kapucynów w Nowym Mieście n. Pilicą. Po trzech miesiącach próby wrócił do pracy duszpasterskiej i otrzymał stanowisko wikariusza w Kozienicach (1926-1928). W dniu 27 XI 1927 r. rozpoczął starania o przejście do pracy w diecezji pińskiej, które zakończyły się inkardynacją w dniu 7 lipca 1928 r. Ks. Zygmunt Łoziński (1870-1932), ówczesny biskup piński (1925-1932), mianował go proboszczem parafii Łahiszyn k. Pińska (1928-1930). Przez kolejne dwa lata pełnił funkcję kapelana ordynariusza pińskiego, a także dyrektora Diecezjalnego Instytutu Akcji Katolickiej oraz animatora Caritas (1930-1932). Ponadto był redaktorem wydawnictw diecezjalnych: "Dobra Nowina" oraz "Piński Przegląd Diecezjalny".

Po śmierci pierwszego biskupa pińskiego podjął studia z zakresu judaistyki w Wydziale Filozofii Uniwersytetu Warszawskiego, które odbył w latach 1932-1934. W tym też okresie rozpoczął działalność w Związku Młodzieży Wiejskiej "Wici" (oficjalnie od 1947 r.) oraz w Stowarzyszeniu Młodzieży Akademickiej "Odrodzenie". Po ukończeniu studiów w 1934 r. został wykładowcą katechetyki w Wyższym Seminarium Duchownym w Pińsku i wizytatorem katechetycznym na terenie diecezji pińskiej (do 1937 r.), pełniąc jednocześnie obowiązki prefekta pińskich szkół powszechnych. W latach 1937-1939 był kapelanem Domu Zakonnego Zgromadzenia Sióstr Urszulanek Serca Jezusa Konającego w Mołodowie i prefektem szkół powszechnych, gdzie otworzył Uniwersytet Ludowy. Odpowiadając na zapotrzebowanie społeczne zorganizował we wsi Motol kurs gimnazjalny dla młodzieży prawosławnej i rozpoczął budowę nowego kościoła. Projekt świątyni wykonał warszawski architekt Michał Klimkiewicz (zm. 1939). Rozpoczęte prace przerwała II wojna światowa. W dniu 13 III 1939 r. ks. Jan Zieja został oficjalnie powołany do wojska jako kapelan w stopniu kapitana, a w dniu mobilizacji 10 IX 1939 r. został przydzielony do 84 Pułku Strzelców Poleskich 30 Poleskiej Dywizji Piechoty. Po zaciętych walkach w Modlinie w dniu 2 X 1939 r. został wzięty do niemieckiej niewoli. W czasie transportu - na usilne prośby jeńców - przywdział opaskę Czerwonego Krzyża i pozostał z rannymi żołnierzami w szpitalu w Modlinie, a później w Legionowie (do 21 XI 1939 r.). Po wyjściu ze szpitala wrócił do Zakładu dla Ociemniałych w Laskach k. Warszawy (1940-1941). W latach 1941-1944 był kapelanem Domu Zakonnego Zgromadzenia Sióstr Urszulanek Serca Jezusa Konającego w Warszawie przy ul. Gęstej 1, a także kapelanem Komendy Głównej Armii Krajowej, Batalionów Chłopskich i naczelnym kapelanem ZHP "Szare Szeregi" (od 1942 r.). Z narażeniem życia działał również w konspiracyjnej organizacji społecznej Rada Pomocy Żydom "Żegota" oraz w katolickiej organizacji Front Odrodzenia Polski, które zasłużyły się w dziele ratowania Żydów. Podczas Powstania Warszawskiego zasłużył się jako kapelan Pułku Armii Krajowej "Baszta" na Mokotowie. Ranny w Powstaniu został wzięty do niewoli i przewieziony (po 7 IX 1944 r.) do obozu przejściowego w Pruszkowie. Dzięki pomocy życzliwych ludzi uciekł z obozu i dotarł do Krakowa. Pod wpływem sugestii ks. Adama Stefana kard. Sapiehy (1867-1951), metropolity krakowskiego (1926-1951) i w porozumieniu z władzami AK-owskimi udał się na Pomorze, aby tutaj od 13 XI 1944 r. do 3 V 1945 r. służyć posługą duszpasterską Polakom wywiezionym na przymusowe roboty. Jego kapłańska droga wiodła przez: Braunsberg (Braniewo), Frombork, Bromberg (Bydgoszcz), Gotenhafen (Gdynia), Martensdorf k. Niepars, Stralsund i Barth oder Ostsee. W latach 1945-1949 rozwijał wieloraką działalność duszpasterską na Ziemiach Odzyskanych. Od lipca 1945 r. do 1946 r. pełnił funkcję proboszcza parafii Słupsk, gdzie zorganizował Uniwersytet Ludowy (przeniesiony później do Orzechowa Morskiego). Tutaj też w 1945 r. otworzył pierwszy w Polsce Dom Matki i Dziecka. W latach 1946-1947 był proboszczem parafii Wytowno k. Słupska. Przez kolejne dwa lata (do 1949 r.) duszpasterzował w Słupsku w parafii Świętej Rodziny, gdzie zorganizował "Biblioteką Filarecką". Z przyczyn zdrowotnych w 1949 r. wrócił do Warszawy i zaczął pracować w parafii św. Wawrzyńca na Woli (do 1950 r.), w której proboszczem był wówczas ks. Karol Niemira (1882-1965), biskup pomocniczy diecezji pińskiej (1933-1948). W 1950 r. ks. Jan Zieja został mianowany proboszczem nowo utworzonej parafii w Jelonkach, a następnie (od 21 VIII 1950 r.) rektorem kościoła sióstr wizytek w Warszawie (do 1 VII 1959 r.). W tym okresie rok przebywał na leczeniu w Zakopanem (1954-1955). Od 1957 r. zaczął zaś prowadzić wykłady z Pisma św., języka hebrajskiego, greckiego, pedagogiki oraz z katechetyki w Wyższym Seminarium Duchownym w Drohiczynie (do 1964 r.). W dniu 25 III 1960 r. podjął pracę we własnej diecezji zwanej wówczas Diecezją w Drohiczynie n. Bugiem, otrzymując urząd wizytatora katechetycznego i referenta duszpasterskiego przy Kurii Diecezjalnej (do 27 IX 1965 r.). Z racji na słaby stan zdrowia we wrześniu 1962 r. przeniósł się do Warszawy i zamieszkał u Sióstr Urszulanek SJK przy ul. Wiślanej 2/13, aby korzystać ze stałej opieki lekarskiej. Na własną prośbę z dniem 27 I 1964 r. został zwolniony ze wszystkich obowiązków i stanowisk pełnionych w Diecezji w Drohiczynie. W miesiącach letnich (VI-VII) 1965 r. udał się na urlop do domu wypoczynkowego w Vrigstad w Szwecji. W latach 1966-1967 był rezydentem parafii Przytor w powiecie wolińskim, w diecezji gorzowskiej. Od 1968 r. jego stałą rezydencją stał się "Szary Dom" Sióstr Urszulanek SJK w Warszawie przy ul. Wiślanej 2/13. Pomimo słabnącego zdrowia utrzymywał liczne kontakty duszpasterskie ze środowiskami intelektualnymi i działaczami opozycji demokratycznej. W dniu 22 IV 1953 r. odmówił władzom "złożenia ślubowania". W czasie reżimu komunistycznego jawnie stawał w obronie prześladowanych robotników i intelektualistów. Za kazanie wygłoszone w niedzielę po uwięzieniu ks. Stefana kard. Wyszyńskiego (25 IX 1953 r.) władze komunistyczne zażądały usunięcia ks. Jana Ziei z Warszawy jako "uciążliwego obywatela". W grudniu 1956 r. został przewodniczącym Ogólnopolskiego Komitetu Pomocy Repatriantom. We wrześniu 1976 r. znalazł się w gronie 14 sygnatariuszy założycielskiego apelu Komitetu Obrony Robotników (później Komitet Samoobrony Społecznej KOR). W ramach tegoż Komitetu pełnił funkcje przewodniczącego Rady Funduszu Samoobrony Społecznej. Wielką sympatią darzył działaczy "Solidarności", których wspierał moralnie, intelektualnie i duchowo. Przez wiele lat pełnił funkcję wicepostulatora w procesie beatyfikacyjnym Sługi Bożego ks. bp. Zygmunta Łozińskiego, pierwszego biskupa pińskiego. Ks. Jan Zieja należał do znanych kaznodziejów warszawskich oraz publicystów katolickich. Był autorem wielu artykułów, książek, publikacji, które zostały wydane drukiem, bądź też znajdują się w postaci maszynopisów w archiwach kościelnych w Drohiczynie i w Warszawie. Jego dziełem było również tłumaczenie z języka szwedzkiego książki D. Hammarskjölda "Drogowskazy", która wyszła drukiem w 1981 r. w Krakowie. Ks. Jan Zieja otrzymał wiele odznaczeń świeckich i kościelnych. Za odważne dzielenie losu żołnierzy w wojnie polsko-bolszewickiej gen. Leon P. Berbecki (1875-1962) odznaczył ks. Jana Zieję w 1920 r. Krzyżem Walecznych. Za udział w tej wojnie został podniesiony do rangi podpułkownika (11 VIII 1990 r). Z racji na udział w Powstaniu Warszawskim i posługę kapelana formacji wojskowych otrzymał Warszawski Krzyż Powstańczy (10 XII 1986 r.), a także Krzyż Komandorski Orderu Polonia Restituta (Londyn, 3 V 1989 r.). Ze strony Kościoła Katolickiego ks. Jan Zieja otrzymał od papieża Jana XXIII (1881-1963) godność prałata domowego Jego Świątobliwości (14 IX 1959 r.). W roku następnym ks. inf. Michał Krzywicki (1895-1967), administrator apostolski diecezji pińskiej (1950-1967), obdarzył go godnością kanonika teologa Kapituły Katedralnej Pińskiej (16 V 1960 r.).

Ks. Jan Zieja zmarł 19 X 1991 r. w "Szarym Domu" Sióstr Urszulanek SJK Warszawie, przy ul. Wiślanej 2/13, przeżywszy 94 lata. Został pochowany na cmentarzu przy Zakładzie dla Niewidomych w Laskach k. Warszawy - obok swojej matki. Mszy św. pogrzebowej, która została odprawiona 23 X 1991 r. w kościele sióstr wizytek przy Krakowskim Przedmieściu, przewodniczył Prymas Polski Józef kard. Glemp, przy udziale bp. Władysława Jędruszuka (1918-1994), biskupa drohiczyńskiego (1991-1994) oraz bp. Sławoja Leszka Głódzia, biskupa polowego WP. W uroczystości pogrzebu wziął również udział p. Lech Wałęsa, ówczesny prezydent Rzeczypospolitej Polskiej.

Bibliografia:

Państwowe Archiwum Białoruskie w Brześciu (PABB), Fond 2346. Opis I. Nr 68. Korespondencja ks. J. Ziei 1928-1934; PABB, Fond 2060. Opis 1. Nr 29, Ks. J. Zieja, Przebieg mojego życia, 18 VII 1928 r. s. 16: Archiwum Diecezjalne w Drohiczynie (ArDr). IV/Ps/86. Kserokopie akt personalnych alumnów i profesorów WSD w Pińsku wykonane w 1999 r. z oryginałów przechowywanych w Państwowym Archiwum Białoruskim w Brześciu. Jan Zieja; IV/Ps/158. Kserokopie akt personalnych księży diecezji pińskiej, wykonane w 1997 r. z oryginałów przechowywanych w Państwowym Archiwum Białoruskim w Brześciu. Ks. Jan Zieja; IV/Ps/165. 165a. Życiorysy zmarłych księży. Teczka personalna ks. Jana Ziei (1897-1991); Archiwum Wyższego Seminarium Duchownego w Drohiczynie, Kronika Wyższego Seminarium Duchownego w Drohiczynie n. Bugiem, t.I (1957-1966), s. 25. 41. 109. 119. 131. 174; M. Badowski, Wspomnienie o księdzu Ziei, Tygodnik Powszechny 45 (1991) nr 44, s. 5; J. Bartos, Ciche dobro Wspomnienie o ks. Janie Ziei. [w:] Kapłan w moim życiu, Warszawa 1996. s. 154-159: tenże, Ks. Jan Zieja, Homo Dei 61 (1992) nr 4. s. 120-123: tenże, Ks. Jan - Ciche dobro, Niedziela 35 (1992) nr 43, s. 1; E. Bisping - Mormon, Wspomnienie o ks. Janie Ziei, Gość Niedzielny 44 (1992) nr 10, s. 5; A. Boniecki, Kontemplacja Ewangeliczna ks. Jana Ziei, Tygodnik Powszechny 2 (1967) nr 5, s. 21, E. Borowski, Martyrologium Duchowieństwa Diecezji Pińskiej w latach 1939-1956, [w:] Martyrologia Duchowieństwa polskiego 1939-1956, Łódź 1992, 122; c. b., Zmarł ks. Jan Zieja, Słowo Powszechne 45 (1991) nr 235, s. 6; dom, pol., Ksiądz Jan Zieja nie żyje, Gazeta Wyborcza (1991) nr 246, s. 1; S. Hołodok (oprac.), Kalendarz Liturgiczny Diecezji Białostockiej na Rok Pański 1992, Białystok 1992, 307; jpo., Pogrzeb ks. Jana Ziei, Słowo Powszechne 45 (1991) nr 240, s. 2; R. Kadziński, Kochał wszystkich bez wyjątku, Refleksje po śmierci śp. Ks. Jana Ziei, Słowo Powszechne 45 (1991) nr 44, s. 5; J. Krasiński, Ks. Jan Zieja (1897-1991) - świadek ewangelii, Kronika Diecezji Sandomierskiej, 85 (1992) nr 4-10, s. 286-293; T. Mazowiecki, A. Michnik, J. Kuroń, J. Turnau, Ksiądz Jan Zieja, Gazeta Wyborcza (1991) nr 246, s. 3; F. Miotke, Ks. Jan Zieja autor tekstów homiletycznych, Warszawa 1979 (mps); J. Mandziuk, Zieja Jan, [w]: Słownik Polskich Teologów Katolickich 1981-1993, t. VIII, red. J. Mandziuk, Warszawa 1985, s. 673-674; J. Moskwa, Ewangelia według księdza Ziei, Tygodnik Powszechny 51(1997) nr 10, s. 11; tenże. Moje spotkanie z ojcem Janem, [w:] Życie Ewangelią, oprac. J. Moskwa (Editions du Dialogue, t. II), Paris 1991, s. 17-20; tenże, Ojciec Jan, Powściągliwość i Praca 43 (1992) nr 1, s. 2; [Nekrolog], Słowo Powszechne 45 (1991) nr 236 S. 6; [Nekrolog], Więź 35 (1992) nr 1, s. 169; [Nekrolog], Życie Warszawy (1991) nr 248, s. 16; [Nekrolog], Życie Warszawy (1991) nr 249, s. 16; T. Owiński, Wspomnienie o ks. Ziei, Tygodnik Powszechny 46 (1992) nr 43, s. 8; Pogrzeb ks. Jana Ziei, Słowo Powszechne 45 (1991) 240, s. 2; Z. Szuba, Dla nas - po prostu ksiądz Jan Zieja, Słowo Powszechnie 45 (1991) nr 236. s. 6; D. Sosnowska, Sekret świętości, W Drodze (1992) nr 64-66; ŚP. Ks. Jan Zieja, Tygodnik Powszechny 45 (1991) nr 43, s. 2; S. Swieżawski, Znak czasu, Wokół postaci ks. Jana Ziei, Więź 35 (1991) nr 2, s. 34-39; T. Tararuj (oprac.), Spis kościołów, parafii oraz duchowieństwa Diecezji w Drohiczynie n. Bugiem, Drohiczyn 1976, 35. 106. 107; W. Tarasiuk, Problematyka moralna w nauczaniu ks. Jana Ziei, Warszawa 1999 (mps); J. Turowicz, Kim jest dla nas ojciec Jan, [w:] Życie Ewangelią, oprac. J. Moskwa (Editions du Dialogue, t. II), Paris 1991. s. 11-14; tenże. Świadek Ewangelii, Tygodnik Powszechny 45 (1991) nr 44. s. 5; W. Wojdecki, Żyjący Ewangelią "Gość Niedzielny" 69 (1992) nr 39. s. 8; tenże. Ks. Jan Zieja duszpasterz i kaznodzieja Warszawy, STV 35 (1997) nr 2, s. 251-274; Zieja Jan, [w:] Słownik biograficzny katolicyzmu społecznego w Polsce, t. III, Lublin 1995, s. 211-214; J. Zieja, Życie Ewangelią (Editions du Dialo­gue, t. II), Paris 1991.

Cyt. za: Ks. Z. Rostkowski, Ks. Jan Zieja (1897-1991), Wiadomości Diecezjalne. Pismo Urzędowe Kurii Diecezjalnej w Drohiczynie, 17 (2004) 2/16, s. 303-309.